سرطان پانکراس، بدون علامت اما با دردهای شدید!

به نقل از ایمنا، پانکراس نقش مهمی در تنظیم سطح قند خون دارد، زیرا انسولین و گلوکاگون را می‌سازد که دو هورمون اساسی در تنظیم سطح قند خون محسوب می‌شود، آنزیم‌هایی که لوزالمعده تولید می‌کند به هضم غذا و هورمون‌های پانکراس به کنترل قند خون کمک می‌کند.
سرطان لوزالمعده زمانی رخ می‌دهد که جهش‌هایی در سلول‌های لوزالمعده منجر به تکثیر خارج از کنترل آن‌ها شود، این رشد ناهنجار و غیرطبیعی باعث به وجود آمدن توده‌ای از سلول‌ها در پانکراس می‌شود، گاهی اوقات، توده‌های پانکراس خوش‌خیم و غیرسرطانی است، اما گاهی این توده‌ها بدخیم و به سرطان پانکراس منتهی می‌شود.

در اصل عوامل مشخصی برای به وجود آمدن سرطان لوزالمعده وجود ندارد، این در حالی است که بعضی از عوامل ایجاد این سرطان توسط پزشکان شناسایی شده که ممکن است خطر ابتلاء به این سرطان را افزایش دهد، از جمله این عوامل، سیگار کشیدن و داشتن جهش‌های ژنی خاص ارثی است.
ممکن است هر فردی سرطان پانکراس را تجربه کند، به طور دقیق مشخص نیست که چه عواملی در ابتلاء به این سرطان نقش دارند، اما به طور کلی عواملی مانند سن بالای ۷۵ سال (در افراد زیر ۴۰ سال شایع نیست) و نیز مبتلا بودن به بعضی از بیماری‌ها مانند پانکراتیت مزمن، خطر ابتلاء به سرطان لوزالمعده را افزایش می‌دهد، در این خصوص با الهام تابش، فوق تخصص گوارش به گفت‌وگو پرداختیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:

سرطان لوزالمعده چیست؟
پانکراس یا لوزالمعده ارگانی در بدن است که در پشت معده قرار گرفته و از قسمت سر، تنه و دم تشکیل شده است، حدود ۱۵ سانتی‌متر طول دارد و گلابی شکل است و دو فعالیت مهم برای بدن انجام می‌دهد، یکی تولید آنزیم‌هایی که به هضم غذا کمک می‌کند و دیگری تولید هورمون انسولین است، از این رو به کنترل سطح قندخون کمک می‌کند.
پانکراس از دو بخش برون‌ریز و درون‌ریز تشکیل شده است که هر دو بخش ممکن است دچار سرطان شود، سرطان بخش برون‌ریز شایع‌تر و از نوع آدنوکارسینوم است، تومور در بخش درون‌ریز از جمله انسولینوما نیز ممکن است رخ دهد اما شایع نیست.

آیا سرطان پانکراس جزو موارد شایع است؟
سرطان پانکراس جزو سرطان‌های شایع محسوب نمی‌شود، این در حالی است که شیوع سرطان پانکراس در دنیا در حال افزایش است، اما باید گفت سرطان پانکراس جزو ۱۰ سرطان شایع کشور و استان اصفهان نیست، اما شیوع آن به دلیل ریسک فاکتورهای موجود، در حال افزایش است، اکنون در ایران و کشورهای توسعه‌یافته سرطان روده در حال افزایش است.

سرطان لوزالمعده بیشتر بین زنان شایع است یا مردان؟
به طور معمول شیوع این سرطان در مردان بیشتر از زنان بوده، همچنین ممکن است در نژادهای خاص شیوع بیشتری داشته باشد، کشورهایی که به لحاظ اقتصادی پیشرفته هستند، شاهد شیوع بیشتری از سرطان لوزالمعده نسبت به سایر کشورها هستند که شاید به دلیل رژیم غربی و مصرف چربی فراوان و الکل باشد.
جوامع پیشرفته بیشتر درگیر این نوع بیماری می‌شوند، سپس کشورهایی مانند ایران که اگر همان مسیر کشورهای غربی را طی کنند با این بیماری مواجه می‌شوند، در زمینه سرطان روده بزرگ نیز با این وضعیت دچار هستیم، به گونه‌ای که در گذشته کشورهای غربی بیشتر با این نوع از سرطان مواجه بودند و اکنون در ایران و کشورهای توسعه یافته در حال افزایش است، بی‌تحرکی و رعایت نکردن رژیم غذایی و مصرف بیش از حد گوشت و چربی، می‌تواند زمینه‌ساز این سرطان باشد.

سرطان لوزالمعده با چه علائمی بروز می‌کند؟
بدون علامت بودن و نداشتن علامت روشن یکی از مشکلات در سرطان پانکراس بوده، یعنی ممکن است زمانی فرد متوجه بیماری شود که فرصت‌ها را از دست داده باشد، همچنین این نوع سرطان در برخی از افراد بدون علامت است و زمانی بیماری تشخیص داده می‌شود که بیمار مراحل آخر سرطان را می‌گذراند. این سرطان به اصطلاح چراغ خاموش در بدن پیشرفت می‌کند.

اینکه محل توده در کدام قسمت لوزالمعده (سر، تنه و دم) باشد، متفاوت است، سرطان‌هایی که در سر پانکراس قرار دارد، ممکن است روی مجاری صفراوی فشار ایجاد کند و باعث علائم انسدادی برای بیمار شود، بروز علائمی از جمله زرد شدن بیمار، ایجاد خارش و دردهای شکمی باعث می‌شود، بیماری زودتر تشخیص داده شود و بیمار به پزشک مراجعه کند، آن زمان بیمار تحت آزمایش آنزیم‌های کبدی قرار می‌گیرد و پس از بررسی آزمایش و سونوگرافی، تشخیص سرطان داده می‌شود.
یک سری علائم ممکن است با درد شکم همراه باشد، به گونه‌ای که بیمار درد شکمی دارد، اما زردی و خارش ندارد، این نوع سرطان در سر پانکراس نیست و در تنه یا دم پانکراس است.

برای افراد بالای ۵۰ سال که با درد شکم به پزشک مراجعه می‌کنند، آندوسکوپی و کلونوسکوپی انجام می‌شود، در صورتی که وضعیت عادی باشد و علت توجیه‌کننده‌ای برای آن نداشته باشیم، یکی از علت‌ها ممکن است سرطان پانکراس باشد، به همین دلیل توصیه می‌شود نسبت به وضعیت سرطانی بودن پانکراس بررسی‌هایی از جمله آزمایش سی‌تی‌اسکن روی بیمار انجام و مشخص شود به سرطان پانکراس مبتلا شده است یا خیر.
زردی، درد شکم، خارش، کاهش وزن بدون علت جزو علائم شایع سرطان پانکراس بوده، همچنین ممکن است بیمار اسهال داشته باشد و دردهای شکمی نیز در کنار آن وجود داشته باشد، تهوع و استفراغ نیز می‌تواند جزو علائم این نوع سرطان باشد، بسیاری زمان‌ها مشکل سرطان پانکراس بدون علامت بودن آن است که دیر تشخیص داده می‌شود.

چه ریسک فاکتورهایی زمینه‌ساز ابتلاء به سرطان پانکراس می‌شود؟
مصرف سیگار، چاقی، اضافه وزن و مصرف الکل از جمله ریسک فاکتورهایی است که باعث ابتلای افراد به سرطان پانکراس می‌شود، به عنوان مثال بیماری که سیگار می‌کشد تا چهار برابر ریسک ابتلاء به این نوع سرطان را افزایش می‌دهد، همچنین جمعیت جهان رو به چاقی است و شاید علت افزایش سرطان پانکراس در دنیا همین باشد، مصرف رژیم غربی (پرچرب)، گوشت فراوان، غذاهایی با فیبر کم، مصرف نکردن میوه و سبزیجات از جمله ریسک فاکتورهای این سرطان است.
التهاب مزمن پانکراس بیشتر در افرادی دیده می‌شود که مصرف مزمن الکل دارند، به افرادی که مبتلا به التهاب پانکراس می‌شوند پانکراتیت مزمن گفته می‌شود که بعدتر می‌توانند به سرطان پانکراس مبتلا شوند، همچنین مصرف مواد مخدر که در کشور شاهد آن هستیم، در راستای مبتلا شدن افراد به سرطان‌های گوارشی از جمله مری، معده و روده تأثیرگذار است و ریسک سرطان پانکراس را نیز افزایش می‌دهد.

نقش وراثت در سرطان پانکراس چیست؟
برخی افراد سابقه فامیلی سرطان پانکراس دارند، یعنی تعدادی از افراد خانواده به سرطان پانکراس مبتلا بودند که این نوع ابتلاء به لحاظ ارثی رخ می‌دهد، در این خانواده‌ها باید سرطان پانکراس با غربالگری مورد بررسی قرار گیرد، اما توصیه‌ای برای غربالگری سرطان پانکراس مطرح نیست، چرا که روش غربالگری مناسبی برای تشخیص سرطان وجود ندارد.

زمانی که سرطان پانکراس تشخیص داده شود، برای ۱۰ تا ۱۵ درصد از بیماران امکان جراحی وجود دارد، سایر افراد به حدی بیماری در بدن آن‌ها پیشرفت کرده که درگیری عروق، غدد لنفاوی و متاستاز به قسمت‌های مختلف بدن رسیده است و امکان عمل برای بیمار وجود ندارد، اما اگر علائم در بیمار ظاهر شود شاید سریع‌تر متوجه بیماری شوند و شانس درمان بیشتر باشد.
سرطان پانکراس درصد پایینی از جامعه را درگیر می‌کند، در خانواده‌هایی که سابقه خانوادگی سرطان پانکراس وجود داشته باشد و عنوان شود این سرطان به دلیل عوامل ژنتیکی رخ داده است، صحیح نیست، مگر در خانواده‌های خاص که با این موضوع مواجه بوده باشند.

درمان سرطان پانکراس چگونه است؟
در صورت امکان درمان اصلی سرطان پانکراس از طریق جراحی ویپل انجام می‌شود، در این عمل پانکراس، قسمتی از روده، طحال و ارگان‌های مختلف را برمی‌دارند، از این رو بنا به شرایط و آستانه تحمل بیمار عمل انجام می‌شود، عمل پانکراس بسیار وسیع و سنگین است، اینکه بیمار تا چه اندازه شرایط عمل را داشته باشد حائز اهمیت است.
ممکن است اگر قبل از عمل، بیمار زردی داشته باشد احتیاج به عمل ERCP یعنی عمل آندوسکپیک که استنت در مجرای صفراوی بیمار قرار می‌دهند و زردی‌ها کمتر می‌شود، صورت گیرد تا بتوان عمل جراحی را برای بیمار انجام داد، این اقدام با نظر جراح قابل انجام است.

اگر نتوان بیمار را عمل کرد، نمونه‌برداری از طریق رادیولوژی و بیوپسی از بیمار انجام می‌شود و بر اساس توده‌ای که از آن نمونه‌برداری شده است، تصمیم‌گیری می‌شود، در آن صورت پزشک انکولوژیست در صورت نیاز شیمی درمانی را آغاز می‌کند، به طور معمول پنج تا ۱۰ درصد افرادی که به سرطان پانکراس مبتلا هستند، بیش از پنج سال عمر می‌کنند، این در حالی است که عمر مفید بسیاری از بیماران سرطانی حتی به پنج سال نمی‌رسد، به طور معمول افرادی که سرطان آن‌ها دیر تشخیص داده شده کمتر از یک سال عمر می‌کنند.
با افزایش سن، ریسک ابتلاء به سرطان پانکراس نیز افزایش می‌یابد، این سرطان در مردان از ۶۵ تا ۶۹ سال و در زنان از ۷۵ تا ۷۹ سال شایع‌تر بوده، این در حالی است که این نوع سرطان در سنین پایین کمتر رخ می‌دهد.

روش تشخیص سرطان پانکراس چگونه است؟
در مراحل نخست که بیمار با درد شکم به پزشک مراجعه می‌کند، به طور معمول سونوگرافی انجام می‌شود، ممکن است در سونوگرافی بنا به اندازه ضایعه بتوان سرطان را تشخیص داد، اما اگر شک بالا باشد و سونوگرافی نتواند به تشخیص بیماری کمک کند، روش تشخیص با سی‌تی‌اسکن تزریقی انجام می‌شود و با بررسی پانکراس می‌توان بیماری را تشخیص داد.

برای جلوگیری از ابتلاء به سرطان پانکراس چه باید کرد؟
بیشتر باید ریسک فاکتورها را مدنظر قرار داد، همچنین لازم است وزن افراد کاهش یابد، از مصرف دخانیات و غذاهای پرچرب جلوگیری شود و در رژیم غذایی از میوه و سبزیجات بیشتر استفاده شود، همچنین فعالیت فیزیکی و پیاده‌روی افزایش یابد، یعنی بیشتر در راستای برطرف کردن ریسک فاکتورها قدم برداریم تا اینکه به روش‌های تشخیصی و غربالگری روی بیاوریم.
برای سرطان لوزالمعده روش غربالگری توصیه نمی‌شود که بتوان به عنوان پیشگیری انجام داد، بلکه در افرادی که ریسک فاکتور و سابقه ژنتیکی و فامیلی سرطان پانکراس داشته باشند، می‌توان این اقدام را انجام داد، از این رو توصیه‌ای برای غربالگری پانکراس در افراد با خطر معمول جامعه وجود ندارد.