رژیم غذایی سالم برای بیماران دیالیزی چیست؟

به گزارش آی‌زندگی، زمانی که بیماری‌های مزمن کلیه نیازمند انجام دیالیز شود، رژیم غذایی نقش مهمی در مراقبت و توانبخشی یک بیمار خواهد داشت. برای افرادی که از بیماری‌های کلیوی رنج می ‎برند، رژیم غذایی متعادلی لازم است چرا که کلیه‌ها عملکرد کاملی در زمینه دفع مواد زائد نخواهند داشت. برای یک بیمار دیالیزی ضروری است که هر روز مقدار مناسب پروتئین، کالری، مایعات، ویتامین‌ها و مواد معدنی را از طریق رژیم غذایی خود دریافت کند.

به همین منظور باید:

روزانه به میزان کافی غذای سالم میل کنید.

داروهای خود را به صورت منظم و طبق دستور پزشک مصرف کنید.

هیچ جلسه دیالیزی را نباید از دست دهید.

از نظر جسمی به میزان کافی فعال باشید .

یک بیمار دیالیز نسبت به یک فرد عادی به مقدار پروتئین بیشتری نیازمند است زیرا کمبود پروتئین و کالری دریافتی در یک بیمار دیالیزی در نهایت به سوء تغذیه پروتئینی منجر خواهد شد. برای دستیابی به نتیجه‌ای مناسب، یک بیمار دیالیزی باید رژیم غذایی خود را با دقت کنترل کند. پزشک و مشاور شما، به شما در دستیابی به برنامه رژیم غذایی مناسب کمک خواهند کرد.

رژیم غذایی سالم برای بیماران دیالیزی

دریافت مقدار مناسب کالری

غذا به ما انرژی می دهد. دریافت مقدار مناسب انرژی (کالری) برای سلامتی بدن و کمک به آن برای استفاده از پروتئین و ساختن بافت ها و عضلات بدن ضروری است.نیاز به انرژی در هر فرد متفاوت است و به سن ، جنسیت، اندازه بدن ، سطح فعالیت بدنی و وضعیت پزشکی آن بستگی دارد. افرادی که تمایل به افزایش وزن دارند ، به انرژی روازنه بیشتری نیازمند هستند و از طرف دیگر ، افرادی که تمایل به کاهش وزن دارند باید میزان انرژی دریافتی از رژیم غذایی خود را کاهش دهند .

پروتئین کافی

پروتئین برای ساخت و ترمیم ماهیچه ها و همچنین نیاز روزانه فرد ضروری است . در حین انجام دیالیز پروتئین بدن کاهش پیدا می‎ کند و بنابراین افراد دیالیزی در مقایسه با افراد عادی نیازمند پروتئین بیشتری هستند. مصرف مقدار مناسب پروتئین در بیماران دیالیزی به آن ها در جلوگیری از کاهش وزن ، تحلیل رفتن ماهیچه ها ، کاهش توانایی بدن در مبارزه با عفونت ها و در نتیجه سوءتغذیه کمک خواهد کرد.

پروتئین را می‎توان به دو دسته کیفیت بالا و کیفیت پایین تقسیم کرد که برای افراد دیالیزی، رژیم غذایی حاوی پروتئین کیفیت بالا از قبیل گوشت ، مرغ، ماهی و سفیده تخم مرغ بسیار مهم است . بیشتر محصولات لبنی مانند ماست، شیر و پنیر نیز حاوی پروتئین کیفیت بالا هستند.

چنانچه در مطالب قبلی بخش سلامت نمناک هم گفته شد به یاد داشته باشید که مقدار صحیح پروتئین برای بیماران دیالیزی بسیار مهم است . پروتئین حاوی فسفات است و بنابراین بسیار مهم است که بیماران دیالیزی مکمل فسفات خود را با تمامی وعده های غذایی شان مصرف کنند .

سدیم پایین

بیماران کلیوی باید میزان سدیم موجود در رژیم غذایی خود را کاهش دهند. حتی اگر نمک (منبع اصلی سدیم) در حین پخت و پز به غذا اضافه نشود، باز هم سدیم در منابع غذایی دیگر یافت می‌‎شود. سدیم به طور طبیعی در انواع مختلفی از مواد غذایی و بیشتر در غذاهای بسته بندی شده و فرآوری شده یافت می‌‎شود. سدیم همانند یک اسفنج مایعات را به خود جذب می‌کند و این امر باعث بروز حس تشنگی در فرد و افزایش میزان آب مصرفی او می‌شود و در نتیجه مایعات اضافی ، سبب افزایش فشار خون خواهد شد و بنابراین کاهش میزان سدیم مصرفی به حفظ تعادل طبیعی مایعات بدن کمک می‌کند .

به منظور کاهش میزان مصرف نمک:

در حین پخت و پز نمک کمتری به غذای خود اضافه کنید.

از مصرف طعم دهنده‌های مرغ و گوشت به غذای خود، خودداری کنید.

برچسب مربوط به غذا های فرآوری شده را بخوانید و از مصرف مواردی که دارای بیش از 250 میلی گرم سدیم است، خودداری کنید.

استفاده از مواد غذایی کنسروی را به حداقل برسانید و در صورت استفاده از آنها، مقدار آب همراه آنها را دور بریزید.

به جای استفاده از نمک، از سایر ادویه‌های متنوع استفاده کنید.

همچنین می‌‎توانید از آب لیمو یا سرکه برای طعم دادن به غذای خود استفاده کنید.

پتاسیم

پتاسیم، ماده‌ای معدنی است که برای عملکرد بهتر اعصاب و عضلات ضروری می‌‎باشد. پتاسیم باید به میزان کافی مصرف شود که مقدار زیاد پتاسیم در خون ممکن است باعث ضعف عضلات، ضربان غیر طبیعی قلب و در موارد شدید تر موجب نارسایی‌های قلبی شود. از آن جایی که دیالیز تنها مقدار مشخصی از پتاسیم موجود در خون را از بین می‌برد، کنترل میزان پتاسیم موجود در مواد غذایی از اهمیت بالایی برخوردار است. پتاسیم به طور عمده، در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود و مقادیر اندکی از آن در آجیل، لوبیا خشک، لبنیات و فرآورده‌های گوشتی وجود دارد. پرهیز از مقادیر بالا و یا اندک این ماده معدنی بسیار مهم است.

از خوردن غذاهای پتاسیم زیاد مانند:

غلات سبوس، نان و بیسکوییت

آجیل و محصولات مرتبط با آن مانند کره بادام زمینی،

نارگیل و محصولات مرتبط با آن مانند شیر نارگیل،

تمای میوه‌های تازه، کمپوت های میوه و آب سبزیجات، نوشیدنی‌های گیاهی، چای، قهوه غلیظ، کاکائو و نوشیدنی‌های مانند شیر، شربت افرا،

سس‌ها، شکر قهوه‌ای، عصاره گوشت و سبزیجات خودداری کنید.

نکته: با شستشوی سبزیجات، مقدار پتاسیم موجود در آنها کاهش می‌یابد.

فسفات کم

هرچه توانایی کلیه‌ها در تصفیه مواد زاید کمتر شود، سطح فسفات خون افزایش پیدا خواهد کرد. فسفات انباشته شده در بافت‌های بیمار رسوب کرده و منجر به خارش پوست، درد مفاصل و سوزش چشم او خواهند شد و با گذشت زمان، استخوان‌های بیمار ضعیف و شکننده شده و در نهایت منجر به شکستگی و درد مداوم آن خواهند شد.

بیماران کلیوی و دیالیزی باید میزان فسفات موجود در رژیم غذایی خود را کنترل کنند. از آنجایی که اکثر مواد غذایی دارای فسفات هستند، مصرف قرص‌های مخصوص برای دفع فسفات راهکار مناسبی برای کنترل این ماده معدنی می‌باشد.

مواد غذایی سرشار از فسفات عبارتند از:

جو، غلات، محصولات لبنی مانند شیر، پنیر، ماست

سوپ‌های مبتنی بر استخوان (مانند سوپ پای مرغ، سوپ قلم)

لوبیا و آجیل

شکلات و محصولات مرتبط با آن

مواد غذایی کنسروی مانند کنسرو ماهی

دل و جگر

انواع غذاهای دریایی مانند ماهی و میگو

محصولات سبوس دار و محصولات مرتبط با آن (به عنوان مثال، نان سبوس دار، برنج قهوه‌ای ، نودل سبوس دار)

کنترل مایعات

بیماران دیالیز نمی‌‎توانند مقادیر بالای مایعات مصرف شده را دفع کنند و بنابراین مایعات اضافی در بدن می‌‎ماند و باعث افزایش میزان گردش خون در فرد می‌شود و این وضعیت باعث بروز علائمی مانند تنگی نفس، فشار خون بالا و تورم پاها می‌‎شود و بنابراین بیماران کلیوی و دیالیزی باید میزان ادرار، مصرف مایعات، عملکرد کلیه‌ها و جثه خود را در نظر بگیرند و همچنین بیماران باید وزن خود را مرتبا کنترل کنند.

میزان آب مصرفی مناسب در بیماران دیالیزی معمولا از 500 میلی‌لیتر تا 1000 میلی‌لیتر متغیر است. تولید مقدار اندک ادرار نشان دهنده کمبود آب بدن در بیماران دیالیزی نیست و ممکن است ناشی از عملکرد نامناسب کلیه‌ها باشد.

مصرف مایعات روزانه معمولا شامل آب، چای، قهوه، شیر، سوپ و فرنی است و مایعات دیگر شامل یخ، بستنی و ژله می‌‎باشند. همچنین، بیشتر میوه‌ها و سبزیجات حاوی آب هستند؛ مانند خربزه، انگور، سیب، پرتقال، گوجه فرنگی، کاهو و کرفس. بنابراین در مصرف این مواد غذایی، اعتدال را رعایت کنید .

نکته: بیماران دیابتی باید از رژیم غذایی توصیه شده توسط پزشک خود پیروی کنند.

پیشگیری از کم خونی

کم خونی در بین بیماران دیالیزی و همچنین افراد مبتلا به سوءتغذیه و کمبود پروتئین شایع می‌‎باشد. از علائم کم خونی می‌‎توان به خستگی، ضعف، سرگیجه، سردرد، ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن، تنگی نفس، درد قفسه سینه، کم اشتهایی و رنگ پریدگی اشاره کرد.

کم خونی همچنین یکی از عوارض نارسایی کلیه است و شدت آن به میزان عملکرد کلیه بستگی دارد. دلیل اصلی کم خونی در بیماران مبتلا به مشکلات مزمن کلیوی، تولید اریتروپویتین توسط کلیه‌ها است. این ماده مغز استخوان را وادار به ساختن گلبول‌های قرمز می‌‎کند. هنگامی که عملکرد کلیه کاهش می‌یابد، مقدار ارتروپویتین تولید شده توسط آن نیز کاهش پیدا خواهد کرد.

سایر عوامل مرتبط به کم خونی در بیماران دیالیزی عبارتند از:

کاهش طول عمر گولبول‌های قرمز به دلیل افزایش میزان اوره در بدن

سوء تغذیه

کمبود آهن

کمبود فولات و سایر ویتامین‌ها

کاهش مقدار خون در هنگام انجام دیالیز

مصرف کافی پروتئین، آهن، ویتامین C، ویتامین B12 و فولات در پیشگیری و درمان کم خونی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این مواد مغذی، عناصری مهم در تولید گولبول‌های قرمز هستند. علاوه بر تمامی موارد ذکر شده، از آن جایی که بیماران دیالیزی نباید در مصرف غذا و مایعات زیاده روی کنند، این احتمال وجود دارد که پزشک برای این افراد یک مکمل حاوی ویتامین و مواد معدنی تجویز کند و همچنین لازم به ذکر است که از مصرف هرگونه مکمل بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.